O Potencial Territorial de Gerar, Reter e Atrair Procura de Ensino Superior: Uma Abordagem a Partir dos Distritos Portugueses
DOI:
https://doi.org/10.59072/rper.vi62.562Resumo
Uma parte significativa do território português encontra-se num processo de perda acentuada de população residente. A dimensão populacional é uma variável determinante da viabilidade da generalidade das funções que se associam à existência e à sustentabilidade da qualidade de vida dos territórios. O ensino superior é uma dessas funções mais especializadas que tem vindo a adquirir uma elevada densidade funcional que confere, por essa razão, níveis elevados de centralidade territorial com impactos nas dinâmicas de competitividade e de coesão territorial. Este trabalho tem como objectivo construir um indicador que permita avaliar o potencial de cada território (distrito) português, para gerar, reter e atrair procura de ensino superior. A análise destas dinâmicas para diferentes momentos no tempo pode ajudar a formular sugestões para a política pública. Adicionalmente, a discussão dos resultados pode remeter-nos para áreas distintas, embora interdependentes como, por exemplo, em termos políticos, a racionalidade da rede de ensino superior em Portugal e a sua sustentabilidade.
Referências
Bento, C. (2008). Instituições de ensino superior e desenvolvimento regional: caso de estudo: Instituto Politécnico de Castelo Branco. Tese de mestrado em Geografia, Faculdade de Letras-Universidade de Lisboa.
Caixa Bank Research, (2019). In https://www.caixabankresearch.com/en/what-current-state-por-tugals-demographics (acedido em 21 de Maio de 2020).
Caniëls, M. & van den Bosch, H. (2011). The Role of Higher Education in building regional innovation systems, Papers in Regional Science, vol. 90 (2), pp. 270-287.
Carayannis, E. G. e Campbell, D. F. J. (2011). Open innovation diplomacy and a 21st century Fractal Research, Education and Innovation (FREIE) Ecosystem: Building on the quadruple and quintuple helix innovation concepts and the “Mode 3” knowledge production system. Journal of Knowledge Economy, 2, 327372.
Castro, Eduardo, Marques, Marta, Marques, João e Viegas, Miguel (2020). Demografia e Economia: Um Modelo Regional Integrado de Estimação da População Portuguesa, Revista Portuguesa de Estudos Regionais, Vol. 55: 9-26.
Christäller, W. (1966). Central Places in Southern Germany (trad. de C. W. Baskin). Englewood Cliffs, New Jersey.
Drucker, J. e Goldstein, H. (2007). Assessing the regional economic development impacts of universities: a review of current approaches. International Regional Science Review, 30, 1: 20-46.
EUA. (2014). The role of universities in smart specialization strategies. Brussels: Report on joint EUA-REGIO/JRC Smart Specialization Platform expert workshop. EUA.
European Commission (2006). Delivering on the modernization agenda for universities: education, research and innovation, Brussels: European Commission.
European Commission (2010a). Investing in Europe: Fifth Cohesion Report on Economic, Social and Territorial Cohesion. Brussels: European Commission.
European Commission (2010b). Europe 2020 Flagship Initiative Innovation Union, Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Council and the Committee of the Regions, SEC (2010) 1161. Brussels: European Commission.
European Commission (2011). Research and innovation strategies for Smart Specialization. Brussels: European Commission.
European Commission (2012). State of the innovation union 2012. Brussels: European Commission.
European Commission (2013). The goals of Smart Specialization, S3 Policy Brief Series No.
/2013. Brussels: European Commission.
European Commission-IPTS (2011). Connecting Universities to Regional Growth: A Practical Guide, S3 Platform, Regional Policy. Brussels: European Commission.
Foray, D. and Van Ark, B. (2007). Smart Specialization in a truly integrated research area is the key to attracting more R&D to Europe, Knowledge Economists Policy Brief no. 1, European Commission, DG Research, Brussels.
Foray, D., David, P., & Hall, B. (2009). Smart Specialization – The Concept. Knowledge Economists Policy Brief no 9, European Commission, DG Research, Brussels.
Foray, D., David, P., & Hall, B. (2011). Smart Specialization: From academic idea to political instrument. The surprising career of a concept and the difficulties involved in its implementation, MTI Working Paper, Management of Technology and Entrepreneurship Institute, Ecole Polytechnique Federale de Lausanne.
Goddard, J. & Puukka, J. (2008). The engagement of higher education institutions in regional development: An overview of the opportunities and challenges, Higher Education Management and Policy, 20: 11-42.
Goddard, J., Robertson, D. and Vallance, P. (2012a). Universities, Technology and Innovation Centres and regional development: the case of the North East of England, Cambridge Journal of Economics, 36: 609-628.
Goddard, J., Robertson, D. and Vallance, P. (2012b). The civic university: connecting the global and the local, in Capello, R., Olechnicka, A. and Gorzelak, G. (eds.), Universities, Cities and Regions: Loci for Knowledge and Innovation Creation, Routledge, London.
Goddard, J., Kempton, D. and Vallance, P. (2013). Universities and Smart Specialization: challenges, tensions and opportunities for the innovation strategies of european regions, Ekonomiaz, N. º 83, 83-101.
INE (2004). Sistema Urbano: Áreas de Influência e Marginalidade Funcional. INE, Lisboa. INE (2019). In www.ine.pt (acedido em 21 de Maio de 2020).
McCowan, T. (2019) Higher Education for and beyond the Sustainable Development Goals. Palgrave, Macmillan, London, UK.
Lameiras, H. (2019). Pedro Dominguinhos: “Temos de ser o motor do ecossistema de desenvolvimento regional”. In O Setubalense, Setúbal.
Lopes, A. (1987). Desenvolvimento Regional: problemática, teoria, modelos. 3.ª ed., Fundação Calouste Gulbenkian, Lisboa.
Lösch, A. (1954). The Economics of Location. New Haven and London, Yale University Press. Lopes, A. (1971). As Funções Económicas dos Pequenos Centros. Centro de Economia e Finanças. Instituto Gulbenkian de Ciência, Lisboa.
Nicolau, A. (2014). O contributo da investigação aplicada e do ensino dos institutos politécnicos para o desenvolvimento regional. O caso do Instituto Politécnico de Leiria. Tese Mestrado em Políticas Públicas, ISCTE-IUL.
Nunes, S. & Sousa, V. (2019). Recursos Perfeitos, Turismo e Singularidades Territoriais: Contributos Para o Desenvolvimento de uma Linha de Turismo Científico na Golegã, Revista Portuguesa de Estudos Regionais, Vol. 50 (1): pp. 27-47.
Nunes, S. (2012). O papel do território no processo de inovação empresarial. Tese de Doutoramento. IUL-ISCTE, Lisboa.
Pedro, E.; Leitão, J. & Alves, H. (2021). HEI Efficiency and Quality of Life: Seeding the ProSustainability Efficiency. Sustainability, 13, 514. https://doi.org/10.3390/su13020514
UNESCO/IIEP. (2017). Six ways to ensure higher education leaves no one behind (Policy Paper 30). Paris: UNESCO.
United Nations (2015). Transforming our world: The 2030 agenda for sustainable development. New York: United Nations.
Urbano, C. (2011). O ensino politécnico em Portugal: a construção de uma identidade perante os desafios de mudança (entre o final do século XX e o início do século XXI), Tese de Doutoramento em Sociologia, Universidade Nova de Lisboa.
Vale, M.; Balula, L., Carvalho, L. e Simões, J. M. (2018). Instituições de Ensino Superior e Especialização Inteligente: o contributo dos Institutos Superiores Politécnicos para a Implementação da RIS3 em Portugal. In: Teresa Sá Marques, Helder Santos & M. Pilar Alonso Logroño (Coord.), VIII Jornadas de Geografía Económica: La Geografía de las Redes Económicas Y la Geografía Económica en Rede, Livro de Atas, Porto, Faculdade de Letras da Universidade do Porto, Asociación de Geógrafos Españoles: 3-11.
Viana, C. (2019). Número de habitantes continua a baixar. Somos pouco mais de 10 milhões. In Público, Lisboa.
Worldometers (2020). https://www.worldometers.info/demographics/portugal-demographics/#sources (acedido em 21 de Maio de 2020).